Pszenica Twarda Ozima – historia i współczesność

Pszenica twarda ozima (Triticum durum) wyróżnia się na tle innych zbóż dzięki swoim unikalnym właściwościom, które sprawiają, że jest ceniona na rynkach międzynarodowych.

Charakteryzuje się wyjątkowo wysoką zawartością glutenu, co sprawia, że jest niezastąpiona w przemyśle spożywczym, szczególnie do produkcji makaronów al dente i innych przetworów wysokogatunkowych zbożowych.

Jej uprawa wymaga jednak bardzo specyficznych warunków klimatycznych i glebowych, gdyż pszenica twarda jest znacznie bardziej wrażliwa na niskie temperatury i skrajne warunki pogodowe niż jej zwyczajna odmiana.

Mimo to, dzięki nowoczesnym technikom hodowlanym oraz wsparciu agrotechnicznemu, pszenica twarda ozima zyskuje na popularności, zwłaszcza w krajach, gdzie rozwija się rynek produktów premium i ekologicznych.

Zboże to zyskuje coraz większe uznanie jako składnik przetworów charakteryzujących się wysoką jakością i wyjątkowymi walorami smakowymi. W Polsce historia uprawy pszenicy twardej ozimej jest stosunkowo krótka i związana z odmianą Komnata, która w 2009 roku została wpisana do krajowego rejestru jako pierwsza i przez długi czas jedyna odmiana tego typu.

Komnata – pionierka wśród odmian pszenicy twardej

Odmiana Komnata, zarejestrowana w 2009 roku, była przełomowym krokiem dla polskiego rolnictwa w kierunku uprawy pszenicy twardej ozimej. Jej przeznaczeniem była głównie produkcja makaronu i innych wysokiej jakości przetworów zbożowych. Warto jednak zauważyć, że miała ona swoje ograniczenia:

• Plenność: Na poziomie zaledwie 70% pszenicy zwyczajnej, niezależnie od poziomu intensywności uprawy.
• Mrozoodporność: Niska, co ograniczało jej potencjał w bardziej surowych warunkach klimatycznych.
• Odporność na choroby: Raczej słaba, z wyjątkiem stosunkowo dobrej odporności na mączniaka prawdziwego.
• Cechy fizyczne: Rośliny były niskie i mało podatne na wyleganie, co ułatwiało zbiór. Masa 1000 ziaren była dość duża, a odporność na porastanie również wysoka.
• Słabość na opadanie ziarna: Była to jedna z istotnych wad odmiany.
• Wysoka zawartość glutenu: Zboże było cenione za jakość ziarna, szczególnie istotną w produkcji makaronów.
• Termin wysiewu: Wcześniejszy o około 10 dni w porównaniu do pszenicy zwyczajnej.

Chociaż odmiana Komnata była istotnym krokiem w rozwoju uprawy pszenicy twardej ozimej w Polsce, z czasem została wycofana z rejestru, a jej uprawa ograniczona.

Dzisiejsze odmiany pszenicy twardej ozimej

Obecnie w Polsce do krajowego rejestru wpisane są inne odmiany pszenicy twardej ozimej, takie jak Ceres, SM Eris, SM Metis i SM Tetyda.

Są one znacznie bardziej dostosowane do współczesnych wymagań rolnictwa i charakteryzują się ulepszonymi cechami:

• Wyższa plenność: Odmiany te plonują lepiej niż Komnata, co czyni je bardziej opłacalnymi dla rolników.
• Lepsza mrozoodporność: Dzięki pracy hodowlanej nowe odmiany są bardziej odporne na niskie temperatury.
• Większa odporność na choroby: Współczesne odmiany mają lepszą tolerancję na szerokie spektrum chorób, co zmniejsza konieczność stosowania chemicznych środków ochrony roślin.
• Dostosowanie do warunków klimatycznych: Są bardziej elastyczne pod względem warunków uprawy, dzięki czemu mogą być stosowane na większym obszarze kraju.
• Jakość ziarna: Nowe odmiany zachowują wysoką zawartość glutenu, niezbędną do produkcji makaronów, ale lepiej radzą sobie z opadaniem ziarna.

Przyszłość pszenicy twardej ozimej w Polsce

Choć pszenica twarda ozima wciąż nie jest tak popularna jak pszenica zwyczajna, rosnące zapotrzebowanie na wysokiej jakości produkty makaronowe stwarza szansę na rozwój jej uprawy. Współczesne odmiany, takie jak SM Tetyda czy SM Metis, pokazują, że możliwe jest połączenie wysokiej jakości ziarna z lepszymi wynikami plonowania, co czyni uprawę bardziej opłacalną.

Przykład Komnaty pozostaje ważną lekcją w historii polskiego rolnictwa – pokazuje, jak istotne jest dostosowanie odmian do specyficznych warunków klimatycznych i potrzeb rynku. Dzięki nowoczesnym osiągnięciom w hodowli pszenica twarda ozima ma szansę na dalszy rozwój i umocnienie swojej pozycji w polskim rolnictwie.

Zintegrowana produkcja pszenicy ozimej

Pszenica ozima w Polsce jest często uprawiana zgodnie z zasadami integrowanej produkcji, które kładą nacisk na zrównoważone podejście do rolnictwa. Taki system pozwala na minimalizowanie użycia chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów, jednocześnie wspierając naturalne procesy biologiczne w glebie. Dzięki temu nie tylko uzyskuje się plony wysokiej jakości, ale także dba się o środowisko i zdrowie konsumentów.

Dla pszenicy twardej ozimej, choć jej uprawa w Polsce jest marginalna, również można zastosować zasady integrowanej produkcji. Odpowiedni dobór stanowisk, rotacja roślin w płodozmianie oraz wykorzystanie metod biologicznych, takich jak naturalni wrogowie szkodników, znacząco poprawiają kondycję uprawy. Pszenica ta wymaga jednak większej uwagi ze względu na jej mniejszą odporność na niskie temperatury i choroby.

Metody integrowane promują także bardziej konserwujące techniki uprawy gleby, które zmniejszają jej erozję i poprawiają strukturę. Takie podejście szczególnie dobrze sprawdza się w przypadku odmian wymagających bardziej złożonej pielęgnacji, takich jak Komnata – historyczna odmiana pszenicy twardej ozimej w Polsce.

źródło: Metodyka Integrowanej Produkcji Pszenicy Ozimej i Jarej – dokument ze strony GOV.PL